W cieniu wydarzeń Października ‘56, kiedy ulice Warszawy rozbrzmiewały echem politycznego przełomu, w maleńkim mieszkaniu przy Tarczyńskiej odbyła się cicha, lecz brzemienna w znaczenie premiera – debiutancka wystawa indywidualna Jana Lebensteina. To właśnie tam, w ciasnym wnętrzu teatru na Tarczyńskiej, prowadzonego przez Mirona Białoszewskiego, zaprezentowane zostały pierwsze „Figury osiowe”. Obrazy, które nie tyle wyznaczały nowy kierunek w polskiej sztuce powojennej, ile wręcz go wykuwały. Prezentowana „Figura” z 1956 stanowi jeden z pierwszych przykładów tej przełomowej serii – jeszcze pełnej organicznego drżenia, nieokrzepłej w późniejszym rygorze syntetycznych form. Przedstawiona postać, choć zachowuje ludzkie cechy, jest wyraźnie zdeformowana: wydłużone kończyny, przerośnięta głowa, nieproporcjonalne części ciała – wszystko to przypomina istotę uwikłaną w klatkę, uwięzioną w przestrzeni bez powietrza. Kobieta ta, tonąca w szarościach, przywołuje na myśl męczennicę, symboliczną ofiarę czasu. Wczesna „figura osiowa” nie jest jeszcze zamkniętą formą, lecz raczej zapisem wewnętrznego impulsu – malarskiego dziennika, którego autor próbuje znaleźć własny „szyfr”, osobny język wyrazu. Właśnie taki język szukał wtedy także Miron Białoszewski – poeta marginesu, kronikarz „niewielkich” zdarzeń i półszeptów codzienności. Jego mieszkanie na warszawskiej Ochocie zamieniło się w teatr – nie tylko sceniczny, lecz także mentalny: miejsce spotkań, prób, eksperymentów. To tam życie i sztuka zlały się w jedno. Przyjaźń Lebensteina i Białoszewskiego, która zrodziła się w 1955, po wystawie Arsenału była czymś więcej niż tylko koleżeństwem dwóch outsiderów. Łączyły ich wspólne ideały: opór wobec socrealizmu, bunt przeciwko ideologii, niechęć do estetyki podporządkowanej systemowi. Obaj tworzyli na marginesie – lecz margines ten stawał się dla nich centrum. Wspólne noce spędzane na spacerach po Dworcu Głównym, mieszanka kofeiny z kodeiną, zimowe noce na Poznańskiej spędzane pod płaszczem w mieszkaniu z wybitym oknem – wszystko to tworzyło intymny, niemal mitologiczny pejzaż przyjaźni. Lebenstein wspominał po latach, że właśnie w tym czasie – w miesiącach wystawy na Tarczyńskiej – najbardziej zbliżyli się z Białoszewskim. To wtedy, zainspirowany jeszcze nieopublikowanymi wierszami poety z tomu „Obroty rzeczy”, zaczął tworzyć pierwsze rysunki na tej kanwie. Ich korespondencja, przechowywana dziś w archiwach, dokumentuje twórczy dialog dwóch wybitnych indywidualności, których drogi w sposób naturalny zbiegły się w cieniu PRL-owskiej opresji. Białoszewski, fascynujący się konstruktem językowym, i Lebenstein – poszukujący malarskiej formy bliskiej konstrukcji ilustracyjnej, spotkali się w duchowym pokrewieństwie. Jak pisała Joanna Bielska-Krawczyk, Lebenstein w poezji Mirona odnajdywał echa starożytności i antyku Bliskiego Wschodu – tematów, które będą powracać w jego twórczości także po wyjeździe do Paryża. „Figury osiowe”, choć zakorzenione w realiach Polski połowy lat 50., zyskały rozgłos dopiero na Zachodzie. W 1959 Lebenstein otrzymał Grand Prix na Międzynarodowym Biennale Malarstwa Młodych w Paryżu. Od tego momentu jego kariera nabrała wymiaru międzynarodowego, a on sam zdecydował się nie wracać do kraju, nie chcąc dłużej „żyć w mentalnej niewoli”. Obraz prezentowany w katalogu – jeden z pierwszych „figur osiowych” – to nie tylko świadectwo narodzin unikalnego stylu, lecz także intymny zapis epoki. Powstał w szczególnym momencie: w czasie, gdy sztuka była jedynym terytorium wolności, a przyjaźń z poetą stawała się źródłem inspiracji silniejszym niż jakiekolwiek środowisko czy szkoła. Ta kobieca postać, choć anonimowa, niesie ciężar egzystencjalnego dramatu – i staje się ucieleśnieniem ówczesnych lęków, pragnień i niezgody na świat pozbawiony sensu.