Dziwo twórcy. Ceramika Berszów

"Wszyscy w domu robili ceramikę – ojciec, mama też, a potem druga żona ojca Ania. Wiedzy nam przybywało, zdobywaliśmy ją poprzez doświadczenie".

(Z wywiadu z Wojciechem Berszem, Urszula Dudek, "Studio: Ceramika", Warszawa 2023, s. 18).

 

Pod hasłem "ceramika Berszów" kryje się twórczość artystycznej rodziny: ojca Janusza, jego pierwszej żony Wandy (z domu Czerniachowska), drugiej żony Anny, synów Wojciecha i Andrzeja oraz córki Katarzyny i jej męża Antoniego Letki. Wszystko zaczęło się od poszukiwań twórczych Janusza Bersza. Jego pierwsza pracownia ceramiczna w latach 60. XX wieku znajdowała się przy ul. Matejki 47 w Poznaniu. Kolejno, po niespełna dekadzie, w latach 70. XX wieku, artyści rozdzielili swoją działalność na cztery indywidualne pracownie. Trzy nowe zostały założone w Warszawie. Na szczęście we wszystkich pracowniach zajmowano się tą samą twórczością.

Na szczególną uwagę zasługuje fakt, że te cztery pracownie ceramiczne wyróżniały się specyficznym, zindywidualizowanym stylem twórczym. Innym od dostępnych na rynku w tym czasie. Powstawały w nich amfory, wazony, pojemniczki, serwisy w wyjątkowym stylu, który tworzyła cała rodzina. Obranie właśnie takiej drogi artystycznej, stosowanie przez nich tych samych technologii w wykonywanych pracach ceramicznych, przyczyniło się do określenia ich wyrobów mianem: "ceramiki Berszów". Były one także oznaczane wspólnym znakiem – sześcioma punktami połączonymi liniami, tworzącymi dwa nałożone na siebie trójkąty.

Wojciech Bersz, Paterka, 1994

Należy również podkreślić, że artyści nie mieli wykształcenia kierunkowego, a jednak ceramika na pewnych etapach życia zdominowała ich twórczość. Byli artystami interdyscyplinarnymi, zajmowali się równocześnie malarstwem, scenografią teatralną, rzeźbiarstwem, architekturą. A jednak możliwości technologiczne ceramiki pochłonęły ich całkowicie. Ten rozdział rozpoczął Janusz. Pierwszy raz zapoznał się z techniką ceramiki w Zakładach Porcelany i Porcelitu "Chodzież" w Chodzieży, zaprzyjaźnił się w nich z Eugeniuszem Renkowskim, ówczesnym projektantem tych zakładów, autorem słynnego serwisu "Stolica". To on wprowadził Janusza w magiczny świat ceramiki. Co prawda Janusz nie projektował niczego dla fabryki w Chodzieży, ale korzystał początkowo z ich produktów porcelanowych – talerzy, figurek, malował je szkliwami w swoim stylu malarskim, a Eugeniusz zajmował się sprawami technicznymi, np.: wypałem. I to w tym okresie kształtował się innowacyjny styl i kierunek twórczy Janusza, a kolejno i całej rodziny Berszów.

Dziś, z perspektywy czasu, możemy doszukiwać się w twórczości artystów inspiracji abstrakcją organiczną, neoplastycyzmem, abstrakcją geometryczną, postmodernizmem czy działalnością włoskiej Grupy Memphis z lat 80. XX wieku. Ale w tym ostatnim przypadku, twórczość Berszów z lat 60. i 70. XX wieku wyprzedza czasowo pomysły zagranicznych twórców. Sam artysta, Wojciech Bersz, podkreśla, że rodzinna twórczość nikogo i niczego nie naśladowała, nie byli ceramikami, wyszli z innych dyscyplin artystycznych. Dlatego też ta ceramika była tak odmienna i może dlatego się tak podobała. Co ciekawe, z tego powodu Berszowie także byli określani jako "nikiforowie ceramiki".

Janusz Bersz, Forma rzeźbiarska "Mitologiczna", 1979

Artyści tworzyli bardzo dużo prac, zapotrzebowanie na piękne, zindywidualizowane przedmioty artystyczne w latach 60. i 70. XX wieku było duże. Twórcy dokumentowali jedynie pojedyncze egzemplarze. Jednym z obiektów udokumentowanych w archiwach rodzinnych była figurka "Mitologiczna". Zdradza ona zainteresowania ceramiką starożytną a w szczególności ikonografią starożytnej Krety. Te inspiracje widoczne są pod względem formy, kolorystyki, a także treści. "Mitologiczna" jest demoniczną, przedziwną kobietą ze skrzydłami, w dłoniach trzyma atrybut – psa. Czy możemy utożsamiać figurkę z przedstawieniem grecko-rzymskiej bogini ciemności, czarów, magii, zjawisk nadprzyrodzonych – Hekate, która była przedstawiana w otoczeniu psów? Możliwe, ale niewątpliwie figurka "Mitologiczna" jest opiekunką i symbolem przedziwnej twórczości "ceramiki Berszów".