Jan Piotr Norblin - nadworny malarz księcia Adama Czartoryskiego

Początki polskiej grafiki nowożytnej łączą się z Janem Piotrem Norblinem de la Gourdaine, sprowadzonym przez Adama Czartoryskiego w 1774 roku. 29-letni Francuz miał pełnić funkcję nadwornego malarza księcia. Pobyt Norblina w Polsce przypada na okres dynamicznego rozwoju polskiej nauki i sztuki związanego z ideą Oświecenia i protektoratem królewskim Stanisława Augusta. Zaobserwować można w tym czasie zainteresowanie grafiką wśród możnych mecenasów kultury. Norblin pracował w technikach rytowniczych do 1789 roku. Jego twórczość na tym polu miała charakter intymny, a dorobek graficzny szacuje się na około sto plansz. Norblin posługiwał się nieznaną wówczas w Polsce techniką akwaforty, już pierwsze jego kompozycje świadczą o dużej biegłości warsztatowej. Norblin kształcił się najpewniej w jednej z licznych w Paryżu pracowni rytowniczych. W tym okresie odrodziło się we Francji zainteresowanie twórczością Rembrandta, na której wzorował się także Jan Piotr Norblin, zwłaszcza w pierwszych latach pobytu w Polsce. Dorobek graficzny Norblina został doceniony przez kolekcjonerów na Zachodzie już po śmierci artysty, a w latach 1846-1875 odbyło się 9 aukcji samych jego akwafort.  

Co to jest akwaforta?

• Technika graficzna wynaleziona na przełomie XV i XVI wieku, początkowo stosowana do zaznaczanie zarysów kompozycji. Jako samodzielna technika została spopularyzowana w XVII stuleciu. Należy do technik trawionych wykorzystujących środki chemiczne. Rysunek nakłada się na negatyw wykonany w płycie metalowej i pokryty kwasoodpornym werniksem. Kwas azotowy w którym zanurza się płytę trawi zagłębienia w miejscach, gdzie metal został odkryty. Proces trawienia powtarza się kilkakrotnie w celu zróżnicowania walorów czerni. Po wyczyszczeniu płyty lekko się ją podgrzewa, a następnie pokrywa farbą drukarską.

Kraków i zachwyt dla nowych tendencji w sztuce

Okres popularności grafiki jako autonomicznej dyscypliny artystycznej przypada na początek XX wieku. Można wówczas zaobserwować krystalizowanie się szeregu indywidualności twórczych. Ważnym ośrodkiem skupiającym nowe prądy był Kraków, a z Krakowem wiązała się działalność Leona Wyczółkowskiego. Na przełomie stuleci, kiedy artysta był u szczytu kariery malarskiej jego zainteresowanie przeniosło się na techniki graficzne. Potrzeba eksperymentu owocowała cyklami rycin wykonanymi różnymi technikami. Artysta często sięgał po litografię, akwafortę czy nowo wynalezioną fluorofortę. Twórczość graficzna Wyczółkowskiego wyróżniała się malarskim charakterem w sposobie kładzenia plam, operowaniu grą świateł i cieni, subtelnych niuansach walorowych.

Co to jest litografia?

• Technika wynaleziona w Monachium w ostatnich latach XVIII wieku. Rysunek nanosi się na negatyw opracowany w płycie kamiennej za pomocą tłustej kredki litograficznej. Następnie nanosi się na płytę roztwór z kwasu azotowego i gumy arabskiej, który działając na nie zarysowanej płaszczyźnie kamienia uodparnia ją na przyjęcie farby drukarskiej. W ten sposób tłusta farba powleka tylko miejsca pokryte kredką litograficzną. Odbitki wykonuje się przy użyciu prasy litograficznej.

Szkoła Władysłwa Skoczylasa

Wyjątkowa pozycja Władysława Skoczylasa w historii grafiki nowoczesnej wynika z faktu, że jego twórczość zapoczątkowała wiodący w następnych latach nurt inspirowany sztuką ludową. O charakterze formuły zrywającej z impresyjną malowniczością decydowało dążenie do odrębności narodowej, również na gruncie formalno-artystycznym. Grafika czerpała z folkloru w większym stopniu niż pozostałe dyscypliny artystyczne - nie tylko w zakresie tematyki czy zdobnictwa. Starano się przetransponować osiągnięcia drzeworytu ludowego na język sztuki nowoczesnej. Głównym ośrodkiem skupiającym się wokół Skoczylasa w okresie dwudziestolecia międzywojennego była Warszawa. Drzeworyt inspirowany sztuką ludową leżał u podstaw twórczości m.in. Edmunda Bartłomiejczyka czy Janiny Konarskiej.

Co to jest drzeworyt?

• Najstarsza technika w sztuce graficznej. Na gładko wyszlifowaną deseczkę nanosi się rysunek, a następnie wycina się linie i płaszczyzny, które na rycinie mają być białe. Te partie, które mają być czarne pozostają nienaruszone. Wszystkie walory pośrednie uzyskuje się poprzez zagęszczenie czarnych lub białych linii. Gotową kompozycję przykrywa się farbą drukarską, a następnie odbija się na prasie ręcznej.