Włocławski Fajans

O historii włocławskiego fajansu słów kilka

Początki produkcji ceramiki włocławskiej sięgają lat 70. XIX wieku. Przedwojenne zakłady we Włocławku zdominowały przemysł ceramiczny w Polsce. Włocławskie wyroby znajdowały nabywców również poza granicami kraju. Po wojnie wszystkie oddziały zostały połączone w jedno przedsiębiorstwo o nazwie „Polskie Zjednoczone Fabryki Fajansu”, a następnie upaństwowione. W tym czasie działalność zakładu miała zaspokoić braki naczyń po wojnie. Bazowano głównie na wzorach zachowanych w zakładowych modelarniach. Posługiwano się technikami dekoracji szablonowej, a równolegle podejmowano próby swobodnego zdobienia motywami czerpiącymi z miejscowego folkloru. Rok 1947 zapoczątkował okres zmian przejawiających się m.in. w organizowaniu kursów dla malarek zatrudnionych w fabryce. Powstanie Ośrodka Wzorcującego przy Zakładach Ceramiki Stołowej we Włocławku w 1952 roku uznaje się za narodziny nowoczesnego wzornictwa w zakresie projektowania form i dekoracji fajansów. Za wprowadzenie nowych form do produkcji odpowiedzialni byli zatrudnieni w 1953 roku plastycy: Elżbieta Piwek – Białoborska i Jan Sowiński, do których wkrótce dołączyli młodsi twórcy: Wit Płażewski i Antoni Bisaga. Projektanci łączyli tradycyjne formy naczyń z abstrakcyjnym, barwnym deseniem. Dekoracje bazujące na czarnych liniach, prowadzonych po powierzchni swobodnym duktem doskonale współgrały z tektoniką naczyń. Wśród malatur popularne były "oczka"- niekiedy stłoczone ciasno, innym razem luźno rozrzucone po powierzchni form ceramicznych. W pierwszym dziesięcioleciu istnienia Ośrodka Wzorcującego przy współpracy Instytutu Wzornictwa Przemysłowego w Warszawie wdrożono do produkcji około 2500 dekoracji i ponad 50 wzorów. Przechowywany w zbiorach Muzeum Ziemi Kujawskiej i Dobrzyńskiej wykaz wzorów pozwala identyfikować modele i weryfikować ich autorstwo.

Międzynarodowe sukcesy

Włocławskie wyroby fajansowe zdobyły uznanie na międzynarodowych targach i wystawach m.in. w Paryżu, Mediolanie, Wiedniu, Brukseli, Moskwie, Utrechcie Ważną rolę w kontekście promocji wyrobów włocławskich odgrywały Międzynarodowe Targi Poznańskie. Coroczne wydarzenie stwarzało możliwości pozyskiwania odbiorców z zagranicy. Na targach w 1958 roku Belgowie zamówili wszystkie wystawione formy fajansowe, wśród nich naczynia wykorzystujące nową dekorację „kora”.

Co to jest „kora”?

Jest to oryginalna technika dekoracyjna stworzona przez Elżbietę Piwek – Białoborską polegająca na reliefowym zdobieniu naczyń fajansowych. Poprzez nanoszenie na surowy czerep strużek ciekłej masy fajansowej uzyskiwano bogate efekty fakturowe, które następnie pokrywano rozmaitymi kolorami farb podszkliwnych.

W latach 70. Włocławek był już potężnym ośrodkiem przemysłu ceramicznego. W roku 1970 zatrudniano 1775 pracowników, a wartość wyprodukowanego asortymentu wynosiła 110 686 zł. Duże znaczenie miało organizowane od 1973 roku pod patronatem Ministerstwa Kultury Biennale Fajansu Włocławskiego, które odbiło się szerokim echem, nie tylko w kraju, ale również za granicą. Dzięki konkursom rozsławiono kwiatowy fajans włocławski. W późnych latach 90. XX wieku włocławski fajans został zapomniany, stał się synonimem estetyki kojarzonej z PRL-em. Dziś ceramika użytkowa lat 60. święci triumfy. W dobie mody na vintage zaczęliśmy doceniać polskie wzornictwo, które w niczym nie ustępuje wzorom projektowanym za żelazną kurtyną.

Projektanci związani z Zakładami Fajansu we Włocławku

Wit Płażewski

Absolwent Wydziału Ceramiki PWSSP we Wrocławiu pracował dla włocławskiej fabryki w latach 1957-1975. Projekty Płażewskiego wyróżniają się niezwykłą ekspresją i swobodą w kształtowaniu formy. Nieskrępowane wymogami produkcji myślenie o naczyniach, wynikające z rzeźbiarskiego doświadczenia projektanta można dostrzec w popularnych koszach na owoce. Przybierały one często łupinowe kształty o wyciągniętych ku górze i zaokrąglonych narożnikach.

Jan Sowiński

Ukończył Państwową Szkołę Sztuk Zdobniczych i Przemysłu Artystycznego. W latach trzydziestych prowadził pracownię reklamową w Kielcach. Od 1953 roku projektował dla Zakładów Fajansu we Włocławku. Projekty Sowińskiego wyróżniają się umiarem, harmonijną proporcją oraz prostą, klarowną linią. Zręcznie łączył nowe tendencje we wzornictwie z tradycyjnymi formami naczyniowymi.

Elżbieta Piwek – Białoborska

Studiowała na Wydziale Rzeźby i Sztuki Wnętrza PWSSP w Poznaniu, następnie kontynuowała studia na Wydziale Ceramiki i Szkła PWSSP we Wrocławiu. Od 1953 roku sprawowała nadzór nad działem malarskim w Zakładach Fajansu we Włocławku. Eksperymentowała z nowymi formami dekoracji wprowadzając m.in. technikę sgrafitto. Około 1956 roku pojawiły się pierwsze naczynia zdobione „korą” - reliefową dekoracją opracowaną przez Piwek - Białoborską.