Dzień z życia Bronowic „Wsi spokojna, wsi wesoła! Który głos twej chwale zdoła? Kto twe wczasy, kto pożytki Może wspomnieć za raz wszytki?”. W tych słowach opiewał zalety wsi wybitny poeta i pisarz renesansu, Jan Kochanowski (Pieśń Świętojańska o Sobótce). Żyjący kilka stuleci po nim Włodzimierz Tetmajer nie pozostawał wcale dłużny w stosunku do swojego wielkiego poprzednika. Mało tego, wychwalał on przestrzeń wsi i żyjący w niej lud nie tylko w medium malarskim, ale też w swojej twórczości literackiej, czego dowodem mogą być następujące wersy: „Ci ludzie dzielni, serdeczni, zdrowi i silni, weseli lub smutni, żyją razem z tą ziemią, co ich żywi, myślą o niej. Żyją za pan brat z wielką lipą w ogródku, żyją jak z dziećmi własnemi, z gromadką jabłonek w sadzie kwitnącą, kochają swoją białą chałupę pod olbrzymim strzechy chochołem…” (Włodzimierz Tetmajer, W noc majową, [w:] Noce letnie, Kraków 1902, s. 102). Tetmajer we wszystkich swoich dziełach, zarówno w utworach literackich, jak i monumentalnych kompozycjach malarskich dał poznać się od strony wnikliwego reportera wiejskiej, a precyzyjniej bronowickiej rzeczywistości. Ten wybitny znawca folkloru wyjątkowo dokładnie odtwarzał ludowe stroje, mistyczne obrzędy, sceny żniw czy zwyczajne czynności dnia codziennego. Nie bez znaczenia pozostaje fakt, iż wiedza ta była doceniona w jego epoce, chociażby podczas pracy przy Panoramie Racławickiej, którą malarz współtworzył m.in. z Janem Styką i Wojciechem Kossakiem na początku lat 90. XIX wieku. Obrazy Tetmajera to zatem niezwykle realistyczne, rodzajowe kadry z życia Bronowic, wycinki z życia wsi, która na przełomie XIX i XX stulecia stała się dla wielu twórców pewnego rodzaju centrum artystycznego świata. Z jakże pochwalnych malarskich „opisów” rzeczywistości ludomanów wyłania się jednak niejednokrotnie także pewna powierzchowność. Oczywiście nie zawsze, choć często, patrzyli oni na wieś poprzez pryzmat barw, intrygujących tradycji, obrzędów i sielskiego życia. Wielokrotnie wiejskie sceny żniw przeradzają się u Tetmajera w bachiczne korowody roztańczonych chłopek i roześmianych chłopów. Przez pozy i ogólny komizm sytuacyjny tworzył on kompozycje o groteskowym, zabawnym na swój sposób charakterze. Z obrazów tych nie wyłania się jednak werystyczny aspekt trudów dnia codziennego oraz ciężkiej pracy na roli i w gospodarstwie. „Praczki” są dobrym przykładem tego typu dzieła. Z całej kompozycji wyłania się radosny i sielski wręcz charakter życia i pracy, która sprawia mieszkańcom wsi wiele przyjemności. Rzecz jasna, taki sposób postrzegania wiejskiej egzystencji miał także nieco propagandowe podłoże. Jak wykrzykuje Gospodarz w „Weselu” Wyspiańskiego: „Chłop potęgą jest i basta!”. Ów brak ukazywania trudów codziennego życia w prozie, poezji czy malarstwie ludomanów był zatem zapewne celowym zabiegiem. Z jednej strony rzeczywiście widzieli oni „potęgę” tej warstwy od stuleci ciemiężonej i marginalizowanej, z drugiej strony dążyli do zmiany ich sytuacji poprzez sztukę. Dostrzegali w chłopach siłę i szczególnie w czasie zaborów i braku państwowości chcieli podbudować tę warstwę i wciągnąć ją do aktywnego uczestnictwa w życiu narodu i walki o jego wolność. Rok 1910, kiedy to powstaje ten monumentalny obraz, prezentowany w katalogu aukcyjnym, był dla Tetmajera momentem kulminacyjnym w jego zawodowej karierze. To wówczas ma miejsce największa za jego życia indywidualna wystawa zorganizowana w murach krakowskiego Towarzystwa Przyjaciół Sztuk Pięknych, a artysta równolegle przygotowuje się do wejścia na ścieżkę polityczną, czego dokona już rok później. Omawiany obraz, nie dość, że stanowi znakomite exemplu pracy typowej dla twórczości Tetmajera, to prezentuje także bardzo osobisty, rodzinny aspekt z życia artysty. Otóż jak sugerują autorzy katalogu ostatniej dużej wystawy malarza „Włodzimierz Tetmajer. Siła barw i temperamentu”, artysta przedstawił tutaj w roli bronowickich dziewcząt swoje dwie córki, Marię i Magdalenę. Na dalszych planach sportretował natomiast żonę Annę z synem Tadeuszem. Akcję całej tej sceny osadził natomiast w zagrodzie Mikołajczyków, która wielokrotnie służyła za scenerię dla jego obrazów. Kroczące z koszem młode kobiety stanowią także dobrą analogię do innych tego typu przedstawień, w których często na polnej szosie biegnącej przez Bronowice spotykają się chłopki dźwigające wiadra z wodą czy inne tego rodzaju ciężary. Zachowane w kolekcjach prywatnych i zbiorach muzealnych szkice wielokrotnie ukazują drogę, jaką przebył artysta od wstępnego studium do finalnej, olejnej wersji dzieła. Tak jest i w przypadku „Praczek”. W kolekcji Muzeum Historii Krakowa przechowywany jest ołówkowy szkic do tego dzieła, który wykorzystuje ponadto kratkę do powiększania (nr inw. MHK-3158/VIII). Znana jest również akwarela, która pod względem układu powiela to, co widzimy na obrazie olejnym. W nurcie chłopomanii Jednym z ciekawszych kręgów artystycznych młodopolskiego Krakowa było niewątpliwie zupełnie nieformalne ugrupowanie, zwane potocznie „piątką chłopomanów”. Należało do niego, o ile można w tym przypadku mówić o przynależności, kilku znakomitych malarzy wykształconych w krakowskiej Szkole Sztuk Pięknych, a także w monachijskiej akademii. Do tego grona, określanego także jako bronowicka cyganeria, należeli: Wincenty Wodzinowski, Ludwik Stasiak, Stanisław Radziejowski, Kasper Żelechowski i Włodzimierz Tetmajer. W ich orbicie krążyło znacznie więcej twórców, którzy podejmowali analogiczną tematykę i byli równie silnie zainteresowani otaczającą ich ludowością. Duchowym przywódcą dla młodopolskich chłopomanów stał się Witold Pruszkowski, którego ostatnie lata życia przypadły na okres młodości owych malarzy. Pruszkowski jako jeden z pierwszych artystów silnie związał się z przestrzenią wsi i zamieszkującym ją ludem. Nie był oczywiście w tej kwestii pionierem i należałoby wymienić obok niego innego, wybitnego malarza ludu i mieszkańca wsi, jakim był chociażby Józef Chełmoński. Tak czy inaczej, osoba Pruszkowskiego w szczególny sposób wpłynęła na tych kilku artystów działających pod koniec XIX stulecia. Właściwie nigdy nie powstał żaden formalny program ugrupowania i nie określono żadnych założeń. Niemniej jednak, patrząc na dzieła wszystkich wymienionych wyżej artystów, zauważamy pewne analogie, zarówno w podejmowanej tematyce, jak i w sposobie przedstawiania rzeczywistości. Każdy z nich wypracował jednak przy tym swój własny, silnie zindywidualizowany styl. Pośród pięciu wspaniałych malarzy – chłopomanów – to właśnie Tetmajer wydaje się jednak najciekawszym i najoryginalniejszym twórcą. Jest on ponadto jednym z tych artystów, którzy najpełniej związali swoje życie ze wsią. W 1890 artysta pojął za żonę chłopkę, Annę Mikołajczykównę i osiedlił się wraz z nią w podkrakowskich Bronowicach. Mezalians na miarę stulecia, jaki popełnił Tetmajer, wstrząsnął inteligenckim środowiskiem Krakowa oraz wywołał skandal i oburzenie mieszczaństwa. Jednocześnie artysta swym wyborem zainicjował pewną modę i wyznaczył nowy, niespotykany dotąd nurt. Bronowice stały się ośrodkiem ważnym dla artystów, a tamtejsza chata rodziny Mikołajczyków zaczęła odgrywać rolę centrum, do którego zaczęli ściągać twórcy. Każda z trzech córek bronowickiego gospodarza weszła poniekąd w związek z inteligentem. Oprócz wspomnianej już Anny wymienić należałoby zaręczoną z malarzem Ludwikiem de Laveaux Marię oraz osławioną dramatem Stanisława Wyspiańskiego Jadwigę, małżonkę Lucjana Rydla. Tetmajer, zamieszkawszy w bronowickiej chacie, bacznie obserwował życie wsi i jej mieszkańców. Wiedza o tym środowisku była czerpana bezpośrednio, nie z przekazów czy powierzchownych spostrzeżeń. „Chałupy słońcem wyzłacane, na niebiesko jak woda, świecą pobielane i okienkami patrzą barwnie upstrzonymi w kwiateczki, ręką dziewek pomalowanymi!” (Włodzimierz Tetmajer, Racławice. Powieść chłopska, Kraków 1916). Jego słowa opisujące tamtejszy krajobraz to wręcz apoteoza wsi. Co istotne, w podobny sposób wypowiadał się twórca na temat jej mieszkańców: „Ci ludzie dzielni, serdeczni, zdrowi i silni, weseli lub smutni, żyją razem z tą ziemią, co ich żywi, myślą o niej. Żyją za pan brat z wielką lipą w ogródku, żyją jak z dziećmi własnemi, z gromadką jabłonek w sadzie kwitnącą, kochają swoją białą chałupę pod olbrzymim strzechy chochołem…” (Włodzimierz Tetmajer, W noc majową, [w:] Noce letnie, Kraków 1902, s. 102).