„Uznałem za najbliższą moim skłonnościom krańcową decyzję poprzedników, że barwa, forma i materia są treścią obrazu i jedynym autonomicznym malarskim środkiem przekazu. Dawało to szansę istotnego pogłębienia moich wyobrażeń o rzeczywistości i opartego na faktach realistycznego widzenia przedmiotu moich zainteresowań, którym stał się problem światła i przestrzeni”. Stefan Gierowski Stefan Gierowski wniósł nieoceniony wkład w kształtowanie polskiej sztuki powojennej, a jego numerowane rzymskimi cyframi obrazy należą dziś do najważniejszych realizacji rodzimej abstrakcji. Był twórcą świadomie dystansującym się od klasyfikacji stylistycznych i interpretacji ukierunkowanych na jednoznaczne, „kanoniczne” odczytanie. Choć jest uważany za jednego z najwybitniejszych przedstawicieli polskiego malarstwa 2 połowy XX wieku, sam konsekwentnie unikał wpisywania siebie w rolę klasyka. Podkreślał rolę przypadku i otwartości procesu, akcentował eksperyment, a przede wszystkim ciągłe zaczynanie od nowa. Kluczowe było dla niego badanie granic języka malarstwa przy jednoczesnym unikaniu ich przekraczania: gdy dane rozwiązanie osiągało skrajny poziom formalnego wyczerpania, artysta porzucał je i rozpoczynał kolejny etap pracy od innego punktu. Moment zwrotny w twórczości Gierowskiego nastąpił w 1957 – wówczas artysta w pełni zrezygnował z malarstwa figuratywnego na rzecz sztuki nieprzedstawiającej. Zmianę tę zapoczątkowały eksperymenty informelowe, jednak już w 1. połowie lat 60. Gierowski zaczął opracowywać własną odmianę malarstwa abstrakcyjnego. Sam unikał jednak określenia „abstrakcja” wobec swoich realizacji, podkreślając, że akt malowania prowadzi do powstania „konkretu wizualnego” – mimo że brak w nim odniesień do świata zewnętrznego, jest on jednoznacznie osadzony w materialnej rzeczywistości płótna. Istotną zmianą była również rezygnacja z tytułów opisujących przedstawienia. Gierowski wprowadził rzymską numerację obrazów, która była narzędziem zarówno porządku, jak i neutralizacji interpretacji symbolicznych. Każdy obraz stawał się etapem jednego procesu analitycznego, w którym nacisk został położony na obserwację i badanie właściwości malarskich. Charakterystyka twórczości Gierowskiego opiera się na konsekwentnym, wieloletnim analizowaniu relacji światła, koloru i przestrzeni w obrębie płaszczyzny obrazu. Jego prace na przestrzeni dekad przechodziły od gęstych materii budowanych szerokim gestem, poprzez kompozycje oparte na rytmach barwnych pól, aż po redukowane układy geometryczne i niemal jednorodne „płaszczyzny percepcyjne”. Artysta traktował światło jako zasadniczy element obrazu – nie efekt, lecz czynnik konstytuujący przestrzeń. Jednym z kluczowych wątków w jego twórczości były relacje barwy i światła rozpatrywane w ujęciu skrajnie analitycznym. Intensywne kompozycje chromatyczne, operujące nasyconymi pigmentami, koegzystują w jego dorobku z obrazami ascetycznymi, niemal monochromatycznymi. Kolor bywał impulsem dynamizującym kompozycję lub przeciwnie – materiałem badań nad subtelnością jego zanikania i modulacji. W dorobku Gierowskiego ciekawe miejsce zajmują cykle badające pojedyncze problemy formalne: obrazy „białe”, w których artysta analizował relacje waloru w niemal jednorodnym tonie oraz obrazy „czarne”, testujące granice percepcji i możliwości rozpoznania minimalnych różnic nasycenia. „Obraz CDXLVII” z przełomu lat 70. i 80. jest przykładem owej formalnej redukcji. Ciemna, pozornie jednorodna płaszczyzna nie jest przestrzenią pustą: subtelne różnice walorowe oraz struktura malarska ujawniają się stopniowo, wymagając od odbiorcy czasu i skupienia. Kompozycja organizuje przestrzeń przy minimalnej liczbie środków – pojedynczy jasny punkt umieszczony w centrum prowokuje do przyjrzenia się obrazowi z bliska. Tylko wtedy możliwe jest dostrzeżenie wszystkich niuansów dzieła. Subtelne lokalne rozjaśnienia, emanujące spod powierzchni obrazu, odkrywają przed widzem kolejną warstwę: niezliczonych ciemnych punktów, którymi płaszczyzna okazuje się wypełniona w całości. „Obraz DCCLXXV” z 2001 należy z kolei do późnego okresu twórczości, charakteryzującego się syntetycznym podejściem do formy i barwy. Kompozycja jest oparta na prostym podziale geometrycznym, w którego obrębie pojawia się płynne przejście tonalne. Kontrast między ostrymi krawędziami namalowanych ram a miękką gradacją koloru tworzy wrażenie „obrazu w obrazie” i sugeruje obecność przestrzeni rozwijającej się wewnątrz płaszczyzny. To przykład dojrzałego języka artysty, który wykorzystuje ograniczoną liczbę elementów do osiągnięcia zarówno bogatego efektu świetlnego oraz przestrzennego, jak i dekoracyjnego.