Stanisław Lentz – Polski Frans Hals Stanisław Lentz, malarz Warszawy i jej mieszkańców, jest zaliczany do najwybitniejszych polskich portrecistów przełomu XIX i XX wieku. Kunszt jego prac był stawiany na równi z twórczością Stansława Rejchana, Henryka Rodakowskiego czy Anny Bilińskiej, choć cechowała go zdecydowanie inna maniera. Zamiast wyszukanych, oficjalnych póz oraz odmalowywania majestatu portretowanych, Lentz wybierał swobodny, poufały, nieraz rubaszny ton mieszczaństwa wzorem dawnych mistrzów holenderskich. Szczególnie oddziaływanie haarlemczyka, Fransa Halsa, widać w twórczości tego warszawskiego artysty. Tak jak on, był piewcą swobody życiowej i prostej, niefrasobliwej radości. Na ukształtowanie się stylu Stanisława Lentza wywarły wpływ także studia na Akademii w Monachium, które odbywał w latach 1880-84. Zawdzięczał im nie tylko barwę i ton jego wszystkich późniejszych prac, ale również dosadny realizm przedstawiania modela nie takim jakim pragnął się widzieć, lecz jakim był w rzeczywistości, bez maski codziennego oblicza. Posiadał wręcz wrodzony talent do dosadnej, ostrej charakterystyki portretowanego. Umiejętności Lentza najpełniej wybrzmiały w męskim, mieszczańskim portrecie. Jego modelami były osoby o znaczącej pozycji społecznej: pisarze, aktorzy, uczeni, wydawcy, muzycy, osobistości z kręgów wielkiej finansjery. Oddawał wiernie podobieństwo rysów portretowanego, a ponadto charakteryzował trafnie jego wnętrze. Stosował ciemną, zazwyczaj monochromatyczną kolorystykę, opartą najczęściej na tonacji ciemnobrązowej lub trójdźwięku – czerni ubrania, szarości neutralnego tła oraz bieli koszuli. Jego technika z każdym rokiem stawała się co raz bardziej brawura i śmielsza, pociągnięcia pędzla szersze i swobodniejsze, a budowa kształtów bardziej syntetyczna. Osiągnął mistrzostwo w sztuce portretowej, co potwierdzały liczne nagrody w konkursach krajowych i międzynarodowych, m.in. medal złoty na Salonie paryskim (1911), medal na XI Międzynarodowej wystawie sztuki w Monachium (1913) czy medal złoty w Wiedniu (1914). W swoich portretach niejednokrotnie nawiązywał do tradycji malarstwa holenderskiego – czy to w formie historyzowanych strojów z białą kryzą i szarfą, czy w postaci portretów zbiorowych, do których inspirację czerpał z częstych podróży do Niderlandów. Rok 1914 wyznaczył cezurę w twórczości Stanisława Lentza. Tuż po wybuchu I wojny malował znacznie mniej. Dopiero wmarsz Legionów Polskich do Warszawy w 1916 roku pobudził go do dalszej pracy i zainspirował do podjęcia nowych tematów, nawiązujących do tych przełomowych chwil i uwieczniających panującą atmosferę radości i nadziei na odzyskanie przez Polskę niepodległości. Tworzył wówczas obrazy wyśmiewające niemieckich oficerów i ich żarłoczność oraz portrety roześmianych polskich żołnierzy w mundurze austriacko-węgierskim, walczących nie tylko dla Habsburgów, ale przede wszystkim dla swojej ojczyzny. Prezentowany w katalogu obraz należy do grupy tych przedstawień. Artysta nadesłał go na swoją indywidualną wystawę zorganizowaną przez Towarzystwo Zachęty Sztuk Pięknych w 1917 roku. Ukazał na nim żołnierza z dumnie uniesioną lekko głową w mundurze w odcieniach szarości i brunatnej czapce z dłońmi wspartymi zuchwało na biodrach. Lentz namalował z wielką swadą i brawurą, w „halsowskim” stylu jowialny wyraz twarzy mężczyzny. Mundur wojskowy potraktował bardziej syntetycznie swobodnymi pociągnięciami pędzla, skupiając się bardziej na partii twarzy. Obraz ten zwrócił uwagę Henryka Piątkowskiego, recenzującego wspomnianą wystawę w „Kurjerze Warszawskim”: „Najświeższe prace Lentza, jak portrety: […], jak obrazy „Strajk”, „Baczność”, „Modlący się żebrak”, jak studja : „Hiszpan z niebieską wstęgą”, „Człowiek z gitarą” oraz typ śmiejącego się żołnierza – noszą piętno jego indywidualności w tak silnej mierze, że stają się cząstką żywego organizmu, który musi być branym w całokształcie swych cech i pierwiastków, sądzonym nie jako zbiór pojedynczych dzieł sztuki, mniej lub więcej doskonałych, lecz jako integralna część samorodnej, na wskroś swoistej twórczości. W wyliczonym tu szeregu dzieł Lentz jest sobą bardziej, niż był dotychczas, widzieliśmy go podążającego do celu, obecnie stoi u mety w całym rynsztunku” (Henryk Piątkowski, Wystawa Stanisława Lentza, „Kurjer Warszawski” 1917, nr 84, s. 4).