„Ocalały z Auschwitz, a zatem być może, uwolniony od przymusu debatowania nad granicami między tym, co ‘niewyrażalne’, a tym, co ‘wypowiadalne’ (ponieważ badał te granice na własnym ciele, poprzez własne doświadczenie), Maryan korzystał z prawa do krzyku i w pełni je realizował w swojej sztuce obejmującej (głównie figuratywne) obrazy, rysunki i teksty (dwa ostatnie zawarte w notatnikach towarzyszących jego sesjom psychoterapii na początku i w połowie lat 70. XX w.), a także w jednym filmie, ‘Ecce homo’, zrealizowanym przy pomocy eksperymentalnego filmowca Kenny’ego Schneidera w jego pokoju w Chelsea Hotel w Nowym Jorku w 1975 roku, dwa lata przed śmiercią na skutek udaru w tym samym hotelu”. Adam Szymczyk, tłum. Agata Matusielańska Maryan, a właściwie, Pinchas Burstein, to artysta o niezwykłej, ale także tragicznej biografii. Urodził się w 1927 w Nowym Sączu jako syn piekarza żydowskiego pochodzenia. Podczas wojny trafił do kilku gett, aż finalnie znalazł się w Auschwitz, gdzie stracił całą rodzinę. Sam ocalał, co graniczyło z cudem. Niestety, w wyniku przebytej choroby przeszedł amputację nogi, co odcisnęło dodatkowe piętno na jego psychice. Po zakończeniu wojny wyemigrował do Palestyny. Studiował w Bezalel Art Academy w Jerozolimie, a następnie w Ecole nationale supérieure des beaux-arts w Paryżu. Jego kariera malarska rozpoczęła się końcem lat 50. XX wieku. Dosyć szybko został doceniony, już w 1959 bowiem otrzymał Prix des Critiques d`Art à la Biennale de Paris. Trzy lata później przeniósł się na stałe do Nowego Jorku, gdzie w pełni rozwinął się jako malarz. W 1969 otrzymał obywatelstwo amerykańskie i przyjął pseudonim artystyczny Maryan. W grudniu 1976 przyznano mu francuskie odznaczenie państwowe – kawalerski Order Sztuki i Literatury. Jaka jest sztuka tego niezwykłego artysty? Makabryczna, wyrazista, bezkompromisowa. Jego bohaterzy, jak postać przedstawiona na zaprezentowanej pracy, to postacie karykaturalne o wielu członkach i odnogach. Sprawiają wrażenie zamkniętych w świecie przypominającym ten zarysowywany przez Kafkę. Malarstwo Bursteina jest niezwykle ekspresyjne. Wyziera z niego niepokój i strach. Wszystkie jego elementy, od użytej kolorystyki, przez sposób malowania aż do samego tematu przedstawienia są przesiąknięte emocjami. Maryan, zdaje się, malował szybko, spontanicznie, jakby „wypluwał” wizje na płótno. Wszystkie te elementy przyniosły artyście określenie mianem zapomnianego prekursora sztuki Holocaustu, które to pojawiło się w ostatnim czasie na wystawie w Muzeum Sztuki w Tel Awiwie otwartej w grudniu 2022. Co wręcz niebywałe, ten wybitny artysta był praktycznie nieznany w Polsce aż do 2009, kiedy to Krzysztof Bojarczuk założył Stowarzyszenie Maryan, by móc pogłębić wiedzę o tym niezwykłym artyście. Udało mu się odnaleźć wdowę po sądeckim malarzu, która opowiedziała, jak wyglądało jego życie prywatne i artystyczne. To dzięki nim poznaliśmy tę niesamowitą biografię i jeszcze bardziej intrygujące prace. Warto nadmienić, że w 2027 przypadnie setna rocznica urodzin i 50 rocznica śmierci Pinchasa Bursteina.