Newsletter
Jeśli chcesz otrzymywać aktualne informacje dotyczące oferty Desa Home - zapisz się do naszego newslettera.
Newsletter
Maria Jarema
"Postacie"
monotypia/papier naklejony na płótno, 85,70 x 61 cm
Maria Jarema to bez wątpienia jedna z najważniejszych postaci polskiej sceny XX wieku. Artystka aktywnie działała w dziedzinach malarstwa, scenografii i rzeźby, będąc jedną ze współtwórczyń krakowskiej awangardy. Jej dokonania były doceniane już za życia: twórczyni była często zapraszana na wystawy w kraju i za granicą, między innymi reprezentując Polskę na Biennale w Wenecji (1958) oraz (pośmiertnie) na Biennale Sztuki Współczesnej w São Paulo (1961). Dzieła Jaremy znajdują się w kolekcjach wszystkich najważniejszych muzeów narodowych: w Warszawie, Wrocławiu, Krakowie oraz w Łodzi. Nie bez powodu prace artystki są również jednymi z najbardziej poszukiwanych przez kolekcjonerów na rynku aukcyjnym. Monotypie to niezwykła rzadkość oraz obiekty o wartości muzealnej. Prezentowane w katalogu „Postacie” to dzieło bardzo delikatne, wykonane na cienkim papierze wzmocnionym przez płócienny podkład. Kompozycja przedstawiające dwie tytułowe postaci jest rozedrgana, jakby kreślona w pośpiechu, lekką ręką. Efekt ten zapewne został osiągnięty dzięki wykorzystanej technice. Wydaje się, że charakter ten jest też idealnym odzwierciedleniem stanu psychicznego artystki w czasie powstawania dzieła. Lata 50. to szczególny okres w twórczości Marii Jaremy. Przełom czwartej i piątej dekady wyznacza w Polsce ogłoszenie doktryny socrealizmu, wobec której artystka się dystansowała. W 1950 Jarema pisała: „Termin socrealizm byłby słuszny jak wiele innych w historii, gdyby nie to, że jest dotychczas niczym innym jak tłumaczeniem języka mówionego (nawet nie poetyckiego, bo wtedy zawierałby metaforę) na wizualny, malarski. Malarstwo, tracąc swój własny język, ginie, przestaje być twórczością, traci rację bytu. Gałąź sztuki, która może być przetłumaczona na inną czy na słowo, nie ma powodów istnieć (…)” (Barbara Ilkosz, Jarema, katalog wystawy, Warszawa 1998, s. 53). Pozostanie na „własnych” torach twórczości wiązało się z pozostawaniem Jaremy poza oficjalnym obiegiem życia kulturalnego. Egzystencja malarki na uboczu, mimo świadomej decyzji o pozostawaniu wolną w zakresie wypowiedzi artystycznej, wywoływała w niej duży niepokój. Wspominał o nim Jerzy Tchórzewski, cytowany w katalogu wystawy w Muzeum Narodowym we Wrocławiu w 1998: „Pamiętam wyraźnie jedną wizytę w pracowni Marii, która miała miejsce chyba w roku 1954. Wtedy Marysię spotkałem chyba w kawiarni. Powiedziała, że dużo pracuje, ale ma pewne wątpliwości odnośnie do tego, co robi i chciała, żebym przyszedł do niej i obejrzał jej prace. (…) Zaczęła rozkładać na podłodze swoje monotypie – było ich dużo, bardzo dużo. Klęcząc, odsłaniała coraz nowe. Cała pracownia, zasłana obrazami falowała i pulsowała ich skomplikowanym rytmem. Maria, w trakcie tej mozolnej prezentacji, często zwracała w moją stronę twarz i uważnie obserwowała moje reakcje. (…) Strukturę kompozycyjną obrazów, poruszoną różnymi rytmami, tworzącą falującą przestrzeń, przenikały jakieś zarysy oczu, twarzy, rąk, figur, podporządkowane stylistyce formalnej całości i zamieszkujące abstrakcyjną przestrzeń obrazu jako jej prawowici właściciele, ale równocześnie nasycające ją jakąś obecnością, ludzką, bo mające liczne odniesienia do naszych zachowań w naszym świecie. Marysię niepokoiło widoczne to wtargnięcie naszej normalnej rzeczywistości w rzeczywistość wykreowaną. Zapytywała mnie i siebie, czy to nie jest przypadkiem jakimś ‘grzechem’, jakimś naruszeniem autonomii sztuki popełnionym z kusicielskich podszeptów socrealizmu” (Jerzy Tchórzewski, cyt. za: Barbara Ilkosz, dz. cyt., s. 55-57). Monotypie Jaremy niejednokrotnie odczytuje się jako przykłady manifestacji czystej formy malarskiej, jednak cała jej twórczość mniej lub bardziej zawsze odnosiła się do rzeczywistości społecznej i polityki. Zupełnie inaczej wyglądało to w latach 30., gdy młoda artystka odbywała artystyczne studia i angażowała się w nielegalny wówczas ruch komunistyczny, inaczej powiązanie jej sztuki z polityką wyglądało 20 lat później, w czasach tzw. odwilży. Już połowa lat 50. przynosi rozluźnienie polityki kulturalnej w PRL, co dało artystom i artystkom większą swobodę tworzenia. Dotyczyło to również twórczości abstrakcyjnej. Jak miała już wcześniej zauważyć sama artystka: „Abstrakcjonizm, niesłusznie uważany przez niektórych za kierunek, był odruchem samoobrony sztuki. Odrzucał temat, chcąc jasno pokazać problematykę sztuki. Narzucał ją widzowi, pozbawiając go tematu, który tak często pochłania bez reszty jego uwagę, ale równocześnie czyni mu sztukę bliższą, bardziej ludzką” (Barbara Ilkosz, Maria Jarema 1908–1958, Wrocław 1998, s. 124). W zacytowanej wypowiedzi zwraca uwagę wyrażenie „odruch samoobrony sztuki”. Słowa te pozostawały aktualne poniekąd również wówczas, gdy powstawały jej monotypie, które – podobnie jak całą twórczość abstrakcyjną powstającą w czasach odwilży – traktuje się jako sposób „odreagowania” socrealizmu, gest artystycznej wolności po okresie kulturalnego zniewolenia. Nowy okres skutkuje więc zmianą głównego medium wypowiedzi malarki. Już w 1949 Jarema przestała intensywnie tworzyć w technice olejnej na rzecz prac wykonywanych na papierze. Początek dekady wyznacza zwrócenie się w stronę grafiki i szczególnej jej dziedziny, opartej w dużej mierze na dziele przypadku, a jednocześnie niepowtarzalnej – monotypii. Często wzbogacała ją jeszcze dopełnieniami gwaszu lub akwareli.
Autor | Maria Jarema |
---|---|
Daty życia autora | (1908 Stary Sambór - 1958 Kraków) |
Tytuł | "Postacie" |
Czas powstania | około 1957 |
Technika | monotypia |
Materiał | papier naklejony na płótno |
Rodzaj | grafika warsztatowa |
Wymiary | 85,7 x 61 cm |
Typ obiektu | grafika |
Styl | Grupa Krakowska |
Sygnatura | sygnowany i opisany na odwrociu: 'MARIA JAREMA | Postacie 2 | NR. KAT. 292 | monotyp' |
Opis szczegółowy | na blejtramie oznaczenie, opis i numer katalogowy archiwum rodzinnego: '"Postacie" K. 292 | KF' |
Literatura | Maria Jarema, katalog wystawy, Pałac Sztuki, Galeria Krzysztofory, Kraków 1962, s.50 (katalog dzieł wszystkich) Maria Jarema, katalog wystawy, [red.] Helena Blum, Galeria Krzysztofory, Kraków 1966, poz. kat. 50 (?), s. nlb. (il.) Maria Jarema 1908-1958. Rzeźby - obrazy - rysunki. Wystawa z cyklu: Uczniowie Xawerego Dunikowskiego, katalog wystawy, [red.] Anna Tyczyńska-Skromny, Warszawa, 1978, poz. kat. 71 |
Wymaga zezwolenia na wywóz za granicę Polski | Tak |
Wystawiany | Maria Jarema, Pałac Sztuki, Galeria Krzysztofory, Kraków, listopad 1962 Maria Jarema, Galeria Krzysztofory, Kraków, 1966 Maria Jarema 1908-1958. Rzeźby - obrazy - rysunki. Wystawa z cyklu: Uczniowie Xawerego Dunikowskiego, Muzeum im. Xawerego Dunikowskiego, Oddział Muzeum Narodowego w Warszawie, listopad 1978 - styczeń 1979 |
Maria Jarema
monotypia/papier naklejony na płótno, 85,70 x 61 cm
"Postacie"
Autor | Maria Jarema |
---|---|
Daty życia autora | (1908 Stary Sambór - 1958 Kraków) |
Tytuł | "Postacie" |
Czas powstania | około 1957 |
Technika | monotypia |
Materiał | papier naklejony na płótno |
Rodzaj | grafika warsztatowa |
Wymiary | 85,7 x 61 cm |
Typ obiektu | grafika |
Styl | Grupa Krakowska |
Sygnatura | sygnowany i opisany na odwrociu: 'MARIA JAREMA | Postacie 2 | NR. KAT. 292 | monotyp' |
Opis szczegółowy | na blejtramie oznaczenie, opis i numer katalogowy archiwum rodzinnego: '"Postacie" K. 292 | KF' |
Literatura | Maria Jarema, katalog wystawy, Pałac Sztuki, Galeria Krzysztofory, Kraków 1962, s.50 (katalog dzieł wszystkich) Maria Jarema, katalog wystawy, [red.] Helena Blum, Galeria Krzysztofory, Kraków 1966, poz. kat. 50 (?), s. nlb. (il.) Maria Jarema 1908-1958. Rzeźby - obrazy - rysunki. Wystawa z cyklu: Uczniowie Xawerego Dunikowskiego, katalog wystawy, [red.] Anna Tyczyńska-Skromny, Warszawa, 1978, poz. kat. 71 |
Wymaga zezwolenia na wywóz za granicę Polski | Tak |
Wystawiany | Maria Jarema, Pałac Sztuki, Galeria Krzysztofory, Kraków, listopad 1962 Maria Jarema, Galeria Krzysztofory, Kraków, 1966 Maria Jarema 1908-1958. Rzeźby - obrazy - rysunki. Wystawa z cyklu: Uczniowie Xawerego Dunikowskiego, Muzeum im. Xawerego Dunikowskiego, Oddział Muzeum Narodowego w Warszawie, listopad 1978 - styczeń 1979 |