„Pierwszy kłopot” i akademickie malarstwo rodzajowe Od XVIII wieku popularność malarstwa rodzajowego rosła nieprzerwanie z każą dekadą, aż do końca XIX stulecia. Rozwijało się ono na uboczu głównych nurtów malarstwa akademickiego, takich jak malarstwo historyczne czy alegoryczne. Jednakże stale poszerzał się zasięg jego odziaływania. Zyskiwało ono także kolejnych zwolenników, stając się w drugiej połowie XIX wieku najpopularniejszym gatunkiem tematycznym malarstwa akademickiego. Dziewiętnastowieczne malarstwo o charakterze rodzajowym zakorzenione było w tradycji osiemnastowiecznego malarstwa francuskiego i jego mistrzów takich jak Jean-Baptiste Siméon Chardin, malarza skromnych scen z życia codziennego i martwych natury, oraz Jean-Baptiste Greuze’a, dla którego rodzajowa tematyka służyła do etycznego i moralnego pouczania. Dla obu artystów prototypem była oczywiście sztuka Holendrów. Malarstwo rodzajowe było produktem kultury mieszczańskiej. W Niemczech twórczość ta, jak i cała kultura z której wyrastała, zyskała nazwę biedermeieru. Cechował ją pewien rodzaj nastrojowość, przyziemność oraz „zaciszność”. Mistrzami tego typu malarstwa w XIX wieku byli między innymi Ernest Messonier, Jules-Alexis Meunier czy Christian Bokehmann. Były to często niewielkie w formacie kompozycje, odznaczające się niezwykłą biegłością techniczną, nienagannym fini i precyzją detalu. Malarstwo rodzajowe było świadectwem procesów społecznych, obyczajów oraz panujących mód. Popularny był ponadto niemal reporterski charakter tego gatunku, który z przenikliwością rejestrował mieszczańską codzienność. Współczesna, miejska tematyka społeczna zyskiwała na popularności od lat 60. XIX stulecia. Z chęcią ukazywano niuanse, jak i wiążący się z mieszczańskim życiem obyczaj. Tworzono sceny buduarowe, salonowe, gabinetowe. Pokazywano równie chętnie życie intymne, jak i światowe, mieszczańskie sprzeczki, sceny w parkach, teatrach, restauracjach, towarzyskie spotkania, jak i potajemne schadzki. W obrazach o tematyce rodzajowej temat dziecka i dzieciństwa cieszył się dużą popularnością. Próbowano utrwalać za pośrednictwem malarstwa niepowtarzalny urok, ulotność pewnych cech dziecięcej psychiki, takich jak ufność, beztroska, radość, ciekawość oraz poznawanie ludzi i świata, dar zabawy czy zdobywanie nowych doświadczeń życiowych. Często uwaga artystów skierowana była na ukazanie indywidulanych cech wyglądu i psychiki modela, jego chwilowego nastroju, który mógł się ujawniać w pozie lub geście, wyrazie twarzy lub w spojrzeniu. Właśnie w takim charakterze utrzymana jest prezentowana w katalogu kompozycja „Pierwszy kłopot” Ksawerego Pillatiego. Obraz przedstawia stojące dziecko, ubrane w niebieską sukienkę z białym fartuszkiem, opierające się o wyplatane wikliną krzesło. W prawej ręce trzyma łyżkę, zaś lewą dłoń przykłada do twarzy w geście wyraźnego zakłopotania. U jego stóp znajduje się zbita filiżanka, w której wcześniej znajdowało się mleko. Obraz jest rzadkim przykładem malarskiej twórczości Ksawerego Pillatiego, który był młodszym bratem Henryka Pillatiego. Ksawery po okresie nauki w warszawskiej Szkole Sztuk Pięknych w latach 1866-68, dalsze studia w okresie 1868-71 podjął w Akademii Sztuk Pięknych w Monachium, pod kierunkiem Hermana Anschutza i Alexandra Wagnera. W trackie studiów zajmował się głównie malarstwem. Już z Monachium nadsyłał obrazy na wystawy w kraju, między innymi do Towarzystwa Zachęty Sztuk Pięknych. Część z jego wczesnych prac pozostała na uczelni, jako przykład wysokich umiejętności uczniowskich. Po powrocie do Warszawy, zmuszony trudną sytuacją finansową, zdobył uznanie jednak głównie jako ilustrator, współpracując z „Tygodnikiem Ilustrowanym”, „Biesiadą Literacką”, „Kłosami”, „Wędrowcem”, „Wieńcem” oraz od 1878 roku także z „Tygodnikiem Powszechnym”, w którym objął stanowisko kierownika artystycznego. „Pierwszy kłopot” jest dziełem wyjątkowym pod wieloma względami. Istotne są tutaj zarówno historia wystawiennicza obrazu jak i fakt reprodukowania dzieła w prasie, jeszcze za życia autora. Kompozycja jest reprezentatywnym przykładem rodzajowego nurtu malarstwa akademickiego drugiej połowy XIX wieku. Nie wiemy z jakiej grupy społecznej pochodzi portretowane dziecko – szlachty czy mieszczaństwa, jednak nie ma to większego znaczenia. Nasza uwaga w tym obrazie kieruje się ku oczom dziecka, najbardziej sugestywnemu elementowi kompozycji, które są ufne i szczere. Wyrażają zakłopotanie oraz obawę przed ewentualnymi konsekwencjami. Kompozycja malowana jest z całą precyzją warsztatu akademika, odznacza się nienagannym fini i dużą dozą realizmu. Umiejętnie zastosowane efekty światła i cienia podkreślają bogactwo subtelnie modelowanych tkanin oraz przedmiotów.