PRUSZKOWIACY JAKO „ARTYŚCI PAŃSTWOWOTWÓRCZY” Po odzyskaniu przez Polskę niepodległości nastąpił w naszej kulturze i sztuce prężny rozwój, który determinowany był, co oczywiste, dynamiczną i diametralnie nową sytuacją. Na nowo zaczęto poszukiwać i interpretować styl narodowy, zredagowany już na przełomie XIX i XX stulecia. Teraz twórcy stanęli jednak w innej sytuacji społecznej, gospodarczej i przede wszystkim politycznej. Odrodzony kraj potrzebował nowych koncepcji. Zaczęto zrywać z konwencją „sztuka dla sztuki”. Ta, jeszcze silniej niż dotychczas, pełnić miała rolę propagandową. Artysta stał się poniekąd kreatorem, ale także twórcą realizującym ściśle określone misje i zadania. Stał się, jak pisała Agnieszka Chmielewska, „artystą państwowotwórczym”. „Artysta ‘państwowotwórczy’ miał dysponować umiejętnościami, które pozwolą mu dobrze funkcjonować w społeczeństwie i zapewnić sobie środki do życia dzięki sprawnej realizacji różnorodnych zamówień: ilustracji, przycisków na biurko czy obrazów religijnych, ale taka działalność nie zaspokajała ambicji artystów ‘państwowotwórczych’ i nie zapewniała im odpowiedniego prestiżu. Ich prawdziwym celem było podjęcie jak najszerszego zakresu prac na zlecenie państwa i społeczeństwa, które pozwalały odbudować wysoki prestiż artysty i realizować misję społeczną, a jednocześnie uniezależnić się od rynku sztuki. Dopiero one zapewniały satysfakcjonującą skalę działania, możliwość wspierania i reprezentowania państwa, wychowywania i mobilizowania społeczeństwa”. Agnieszka Chmielewska, W służbie państwa, społeczeństwa i narodu. „Państwowotwórczy” artyści plastycy w II Rzeczpospolitej, Warszawa 2006, s. 190 Warszawa, jako stolica kraju, stała się niewątpliwie centrum owych artystycznych działań. O ile w czasach zaborów rolę duchowej stolicy Polski pełnił przesiąknięty ideami młodopolskimi Kraków, to w dwudziestoleciu międzywojennym nastąpiła zmiana głównego środowiska twórczego. Metaforyczną kuźnią nowej sztuki stała się wtedy jeszcze nie akademia, a Szkoła Sztuk Pięknych, później także Miejska Szkoła Sztuk Zdobniczych i Malarstwa. Już w latach 20. wiodącą postacią tego kręgu był wy bitny artysta i pedagog – Tadeusz Pruszkowski. To z jego pracowni wyszła cała rzesza artystów, którzy dzięki jego protektoracie stali się czołowymi twórcami, biorącymi aktywny udział w życiu kraju. Pruszkowiacy otrzymywali od organów państwowych liczne zlecenia. Były wśród nich zarówno portrety polityków, ale także całe zespoły malarstwa monumentalnego dla gmachów publicznych. Sam Pruszkowski wielokrotnie apelował w swoich wypowiedziach i pismach o angażowanie plastyków do dekoracji ścian, sklepień i przestrzeni, które tylko „czekają” na to, aby powstające na nich malowidła w sposób propagandowy sławić mogły państwo i naród. Profesor pragnął stworzyć narodową szkołę malarstwa, w ramach której funkcjonowały współtworzone przez niego ugrupowania, z których to najważniejsze było niewątpliwie Bractwo św. Łukasza. Wynikiem tych działań były nie tylko takie realizacje jak „Polskie niebo” w Gimnazjum Polskiej Macierzy w Gdańsku czy malowidła w holu gmachu Wojskowego Instytutu Geograficznego w Warszawie, ale też liczne portrety polityków autorstwa samego Pruszkowskiego, Bolesława Cybisa, Czesława Wdowiszewskiego, Antoniego Grabarza, czy Bernarda Frydrysiaka. Do tego grona dodać należy jeszcze Jana Gotarda, w którego oeuvre nie były znane dotąd tego typu realizacje. Prezentowany w katalogu portret Władysława Grabskiego, ministra skarbu i autora reformy walutowej z 1924 roku, to wizerunek wytrawnego polityka utrzymany w charakterystycznej stylistyce Gotarda wykrystalizowanej po latach poszukiwań w trzeciej dekadzie XX wieku.