„Wieczność i nieskończoność są pojęciami statyczności, nieruchomości i niewymierności. Miarę stosuje się tam, gdzie jest ruch, zmiana. Mierzenie czasu i przestrzeni, etapów zmian zachodzących w Kosmosie wymaga stosowania olbrzymich cyfr. W skali ziemskiej miarą zachodzących zmian są małocyfrowe liczby, np. trwanie bytu człowieka, zwierzęcia, rośliny”. Henryk Stażewski PIĘKNO W STOSUNKACH LICZBOWYCH Henryk Stażewski w geometrycznych kształtach widział szansę na odnalezienie porządku w chaosie świata. Tym samym figuralne uproszczenia mogłyby przekształcać ludzką codzienność w niezwykłą i ważną rzeczywistość. Jednocześnie artysta pozostawał świadomy rozminięcia się pielęgnowanej przez siebie i swoją formację wizji świata z jego realnym obrazem. W latach 70., po realizacji licznych wielowymiarowych reliefów, wrócił do płaskiego malarstwa geometrycznego w formule „białych obrazów” wypełnionych układami linii lub wzbogaconych o neonowe kolory. Późniejszy okres twórczości Stażewskiego obfitował w czysto malarskie kompozycje zbudowane z pasków przecinanych kreskami i przenikających się wzajemnie geometrycznych figur. Jednocześnie w dziełach tych jest widoczna konsekwentna realizacja założeń, które towarzyszyły całemu okresowi twórczemu artysty. Jego zainteresowania obejmowały problemy podziału płaszczyzn, organizacji przestrzeni, wyrażenia istoty ruchu, koloru i światła. Również polem gry kolorystycznej pozostawał kwadrat, który dawał możliwości dowolnego skalowania. W późnych pracach artysty można dostrzec także charakterystyczne tła-ramy będące integralną częścią dzieła. Prezentowany obraz powstał w 1983, czyli po upływie 70 lat od rozpoczęcia przez Stażewskiego działalności artystycznej. W 1913 Stażewski rozpoczął studia w Warszawskiej Szkole Sztuk Pięknych, a przez kolejne dekady stawał się ważną postacią polskiego życia artystycznego. Stylistyka prac, której Stażewski pozostawał wierny aż do śmierci, ukształtowała się w II połowie lat 20. XX wieku. To właśnie abstrakcja geometryczna stanowiła najpełniejsze odzwierciedlenie przyjętej przez niego konstruktywistycznej teorii i praktyki artystycznej. O formowaniu się samego kierunku pisał Marek Świca: „Sztuka abstrakcji geometrycznej zrodziła się na początku XX wieku z utopijnej wiary w nowy, doskonały etycznie porządek świata, którego świadomość i przeczucie artysta wyraża w harmonijnych i wolnych – o tyle, o ile to możliwe – od indywidualnego piętna, obiektywnych konstrukcjach plastycznych. Ta demonstracja logicznej natury sztuki i wiara w jej pokrewieństwo z matematyką objawiała się wówczas między innymi w poszukiwaniu istoty piękna w stosunkach liczbowych. Na przemiany ówczesnej świadomości, a co za tym idzie, na przemiany postaw i poglądów artystów niebagatelny wpływ miał rozwój współczesnej myśli filozoficznej, jak również nauk matematyczno-fizycznych, rozbijających cały dotychczasowy, naturalny, zdroworozsądkowy obraz świata, na który złożył się wieki czy nawet tysiąclecia” (Marek Świca, wstęp do katalogu [w:] Ład utracony. Abstrakcja geometryczna w Kolekcji Galerii Starmach, Galeria Kronika, Centrum Sztuki w Bytomiu, kwiecień – maj, 1995, nlb.). Niezwykle wysmakowane kompozycje z ostatnich lat twórczości odzwierciedlają złagodzone rygorystyczne przekonania Stażewskiego. Można odnaleźć w nich nutę liryzmu. Paradoksalnie, wbrew założeniom artysty, późne dzieła swoją subtelną harmonią poruszają u odbiorcy pokłady pozytywnych emocji. Samemu Stażewskiemu, przy całokształcie jego działań, towarzyszył status nestora awangardy. Będąc „ostatnim żyjącym konstruktywistą”, przyciągał do swojej pracowni artystów z kraju i zza granicy, spragnionych relacji wydarzeń z „heroicznego okresu awangardy”. Wówczas Stażewski opowiadał młodym twórcom o znajomościach z Kazimierzem Malewiczem oraz Pietem Mondrianem, uznawanych już wtedy za wielkie gwiazdy sztuki XX wieku, z którymi to współtworzył historię awangardy. „Kompozycja geometryczna” jest zatem znakiem trwałości abstrakcji geometrycznej w sztuce Henryka Stażewskiego.