Anna Kutera – anatomia rzeczywistości Są tacy artyści, których prace nie potrzebują ram ani podpisów. Wystarczy spojrzenie – nie na dzieło, ale przez nie – by dostrzec to, co zwykle wymyka się codziennemu spojrzeniu. Anna Kutera od ponad 35 lat nieustannie prowadzi dialog – z czasem, z miejscem, z drugim człowiekiem. Jej „Morfologia nowej rzeczywistości” nie jest projektem zakończonym, ale żywym organizmem, który rośnie, przekształca się, odzyskuje pamięć. W 1975 rozpoczęła się opowieść o chłopcu – jej synu Witosławie – ujęta w czarno-białe kadry, w których powtarzalność gestów i rekwizytów pozwalała obserwować nie tyle dziecko, co mechanizmy świata, który je otacza. „Zamiar”, „Bez zamiaru”, „Język kwiatów” – to nie tylko tytuły, ale punkty zaczepienia dla widza, który zostaje zaproszony do cichego współuczestnictwa w doświadczeniu codzienności. Gest, czapka, piłka – to materia, z której Kutera lepi strukturę znaczeń. Prosty język rejestracji zamienia się w poetykę patrzenia. Po latach historia znalazła niespodziewaną kontynuację. Na miejsce ojca – tamtego chłopca – wchodzi jego córka, Marta. Dzieciństwo ojca i córki spotykają się na fotografiach, jakby czas zawinął się w pętlę. Ten sam dom, inna rzeczywistość. Inny świat, lecz te same pytania: kim jesteśmy, kim się stajemy, co zostaje z nas, kiedy zmieniamy tylko scenografię? „Morfologia nowej rzeczywistości” i jej kontynuacja z 2009 – „Morfologia aktualnej rzeczywistości” – nie są dokumentem życia rodzinnego, lecz polem badawczym wrażliwości. Kutera nie opowiada historii w klasycznym sensie. Nie interesuje jej fabuła, lecz kontekst – splot zdarzeń, który wyłania się pomiędzy słowami, przedmiotami, spojrzeniami. Jej prace nie mają początku ani końca – trwają, bo trwać musi obserwacja i zadawanie pytań. W twórczości Kutery nie chodzi o sztukę jako cel. To nie estetyka stanowi o jej wartości, ale etyka spojrzenia. Artystka nie mówi do widza – ona mówi z widzem. Angażuje go, zaprasza do rozmowy nie o pięknie, lecz o tym, co istotne. O obecności. O pamięci. O miejscu, które można nazwać domem – lub jego brakiem. Dom u Kutery nie jest budynkiem. Od lat 90. artystka konstruuje jego obrysy – czasem z drewna, czasem z papieru, ze sznurka, z maku. Są efemeryczne, jak nasze emocje, jak relacje, które próbujemy utrzymać w porządku świata. Jej domy to domy-wizje i domy-metafory – raz hołd dla natury („Dom wotywny dla natury”), innym razem milczący akt współczucia wobec tych, którzy nie mają dachu nad głową („Domy bezdomnych”). Gdzieś pomiędzy tymi biegunami mieści się pragnienie – by być, by trwać, by mieć choćby namiastkę miejsca tylko dla siebie. Anna Kutera uprawia sztukę kontekstualną, ale robi to z rzadką empatią i pokorą. Nie chce manifestować, nie chce narzucać. Zamiast deklaracji – gest. Zamiast tezy – pytanie. Jej twórczość wyrasta z potrzeby rozmowy: nie tej na forum, lecz cichej, między nami. O tym, co boli. O tym, co cieszy. O tym, co zostało zapomniane. W świecie, który coraz częściej krzyczy, Anna Kutera mówi szeptem – ale to szept, który niesie siłę. Przypomina, że nie trzeba mówić głośno, by być słyszanym. Czasem wystarczy spojrzeć – uważnie, głęboko – i pozwolić sobie coś dostrzec.