POZA GRANICAMI ABSTRAKCJI Aleksander Kobzdej, artysta, który na stałe wpisał się w historię polskiej sztuki powojennej, to postać o niezwykle zróżnicowanym dorobku. Jego twórczość ewoluowała od postimpresjonizmu, przez realizm socjalistyczny, aż do sztuki materii, a każdy z tych etapów odzwierciedla zmieniające się podejście artysty do formy i koloru. Kobzdej studiował malarstwo pod kierunkiem Władysława Lama, a po wojnie w krakowskiej Akademii Sztuk Pięknych u Eugeniusza Eibischa. Początkowo tworzył w duchu postimpresjonizmu, jednak pod koniec lat 40. zwrócił się ku malarstwu realistycznemu. W okresie socrealizmu stał się czołowym przedstawicielem sztuki zadekretowanej przez władze komunistyczne, z jego najbardziej znanym dziełem „Podaj cegłę” z 1949. Po zerwaniu z socrealizmem w 1955 Kobzdej zaczął eksperymentować z abstrakcją i malarstwem materii, co stało się jego znakiem rozpoznawczym w późniejszych latach. Jego twórczość przechodziła liczne przemiany, z których najważniejsza była seria „Szczeliny”, rozpoczęta w 1966. To właśnie z tego cyklu pochodzi obraz „Szczelina w bieli”. Cykl ten stanowi kulminację poszukiwań artystycznych Kobzdeja w zakresie struktury i faktury obrazu. Artysta nakładał farbę grubymi warstwami, tworząc reliefy, które przecinały powierzchnię płótna. Drobiny różnych materiałów, takich jak metal, drewno czy tworzywa sztuczne, wyłaniały się spomiędzy warstw farby, nadając pracom trójwymiarowy charakter. „Szczelina w bieli” to doskonały przykład tych eksperymentów – monochromatyczna powierzchnia została przełamana szczeliną, z której wyłania się zróżnicowana faktura, tworząc dynamiczne i ekspresyjne dzieło. W latach 60., równolegle do tworzenia cyklu „Szczeliny”, Aleksander Kobzdej zaczął tworzyć obiekty przestrzenne, które jeszcze bardziej zbliżały jego malarstwo do rzeźby. Rozwinięciem tych poszukiwań były obiekty malarskie „Hors cadre”, tworzone od 1969. Dzieła te wchodziły w interakcję z otaczającą przestrzenią, wykraczając poza tradycyjne granice obrazu. Twórczość Kobzdeja z tego okresu była silnie inspirowana ruchem informel, który akcentował przypadkowość i ekspresję materii. Artysta eksperymentował z różnorodnymi technikami i materiałami, starając się nadać swoim pracom organiczny i dynamiczny charakter. Jak sam powiedział: „Staram się urealnić część idei, które są we mnie. Definiując kształt, tworzę źródło nowych wątków” (Aleksander Kobzdej, Drogi gościu! [w:] Aleksander Kobzdej. Zmagania z materią, kat. wyst., IRSA, Warszawa, Kraków 2002, s. 107). Krytycy często podkreślali kosmiczny wymiar malarstwa Kobzdeja, które nawiązywało do elementarnych sił natury – ruchu ziemi, wody, kamienia czy ognia. W tygodniku „Życie Literackie” o jego sztuce napisano: „Tu wszystko modeluje się w porządku najszczerszej prostoty, w gamie tonów, które powracając do genezy, mają rdzawe czerwienie, zieloność skały i błękit lazulitu. Czasem, wrażone w pęknięcia, ukazują się jakieś karbunkuły…” (Powrót laureata, „Życie Literackie”, nr 40, 2.10.1960). Prace takie jak „Szczelina w bieli” oddają ten dynamiczny, niemal pierwotny charakter, łącząc go z nowoczesnym podejściem do struktury obrazu. Jest to jedno z tych dzieł, które najlepiej ilustrują jego artystyczne osiągnięcia i niezwykłą wrażliwość na materię i formę. Uznana krytyczka i kuratorka Leslie Judd Ahlander podkreślała walory kolorystyczne jego prac. W recenzji dla „The Washington Post” napisała: „Kobzdej jest kolorystą o rzadkiej wrażliwości i przenikliwości. Potrafi podejmować najbardziej delikatne i kobiece niuanse i wbudowywać je w pomniki. (…) Kobzdej nie uważa siebie za abstrakcjonistę, chociaż jego sztuka nie jest przedstawiająca. Ma silne poczucie rzeczywistości i bezpośredniości świata, który tworzy (…)” (Leslie Judd Ahlander: Polski malarz otwiera sezon w Gres Gallery, [w:] „The Washington Post”, marzec 1960). Jego unikalne podejście, łączące realistyczne i abstrakcyjne elementy, wzbogaciło polską scenę artystyczną i pozostawiło trwały ślad w historii sztuki. Kobzdej był nie tylko malarzem, ale także pedagogiem, scenografem, plakacistą i ilustratorem książkowym. Jego wszechstronność artystyczna i nieustanne poszukiwania nowych form wyrazu czynią go jednym z najważniejszych twórców XX wieku. Artysta zmarł w 1972, jednak jego twórczość nie przestaje inspirować kolejnych pokoleń w dalszych poszukiwaniach w zakresie struktury i materii sztuki.